Carla Kraak: “Het is levend verlies, met verschillende lagen van rouw.”
Een gesprek over rouw en verlies in pleegzorg
“Verlies- en rouwtherapeut in pleegzorg? Dat gaat niet alleen over het overlijden van een dierbare, maar ook over andere verlies- en rouwervaringen. Ouders die hun kind niet mogen opvoeden, pleegkinderen die uit hun omgeving worden gehaald, pleegouders die zelf geen kinderen kunnen krijgen of pleeggezinnen die afscheid moeten nemen van pleegkinderen. Dit zijn allemaal voorbeelden van levend verlies, met verschillende lagen van rouw.” Aan het woord is Carla Kraak. Zij werkt bij pleegzorg en is verlies- en rouwtherapeut bij KOOS Utrecht, een netwerkorganisatie voor specialistische jeugdhulp in Utrecht.
Iedereen krijgt te maken met verlies. Carla vertelt over het algemene beeld dat rouwen in opeenvolgende fases in het rouwproces wordt verwerkt. Ze vindt dat een misvatting: “Rouw verloopt niet in fases. Je pendelt steeds tussen rouw en herstelervaringen. Beide kanten horen bij verlies. Rouw wordt een probleem als pendelen niet lukt. Je blijft in rouw vastzitten of probeert door te gaan in alleen herstelmomenten. Beide kanten hoeven niet evenredig verdeeld te zijn, als er maar beweging in dit proces zit.”
Paspoort
Carla Kraak...
...begon 20 jaar geleden in pleegzorg als begeleider van (netwerk-)pleeggezinnen.
...werkt nu bij KOOS Utrecht als gezinsonderzoeker en matcher.
...is opgeleid tot rouw- en verliestherapeut. Dit specialisme zet ze op vraag in bij KOOS en bij De Rading in regio Utrecht.
Levend verlies
Pleegmoeder Marlies: “De moeder van ons pleegkind vroeg bij ieder bezoek om de melktandjes en kiezen van haar kind. Dat was voor haar heel belangrijk.”
Ouders van uithuisgeplaatste kinderen verliezen niet alleen hun kind, maar ervaren steeds nieuwe verlieservaringen, zoals het missen van mijlpalen van hun kind die gewoonlijk met vreugde gepaard gaan: de eerste stapjes, de eerste schooldag, het zwemdiploma, de overstap naar de middelbare school, het huwelijk of het grootouderschap. Het verlies neemt niet af; er komt nieuwe rouw in een nieuwe fase. Emoties als verdriet en boosheid kunnen terugkomen. Dat heeft invloed op de pleegzorgplaatsing en het contact met ouders.
Pleeggrootouders
Pleeggrootouder Jeroen: “Ik ben pleeggrootouder van mijn kleindochter. Toen ze kwam, stond mijn leven ineens op zijn kop. De praktische zaken kregen voorrang: het regelen van een slaapplaats, kleding en de dagelijkse ritten naar school. Ik heb daar keihard aan gewerkt tot ik emotioneel helemaal vastliep. Tijdens therapie besefte ik dat dit kwam, omdat ik ineens iedere regie over mijn leven was kwijtgeraakt.”
Carla gaf tijdens de pleeggrootouderdag op 28 oktober 2023 workshops. Carla: “Pleeggrootouders gaan maar door. Niemand ziet de vele lagen van hun verdriet. Zij hebben dubbelop verlies: hun kind dat niet meer voor zijn/haar kind kan zorgen, het verlies van vrienden en sociaal netwerk, afscheid van het leven zoals dat eruit zou gaan zien en het verdriet om het kleinkind dat niet bij zijn ouders mag wonen. Pleeggrootouders zien dit vaak niet als een verlies. Tijdens de workshops werd duidelijk dat er veel herkenning was, als ik deze ervaringen als verlies benoem. Er komen dan meteen veel emoties los.”
De ervaring van Carla is dat pleegzorgbegeleiders heftige emoties over verlies en rouw soms ontwijken, omdat ze die moeilijk vinden. Ze is van mening dat aandacht ervoor juist belangrijk is in de begeleiding van pleegouders. Daarom ziet ze het stimuleren van meer aandacht is voor de begeleiding van pleegouders in verlies- en rouwervaringen als een belangrijke taak.
Pleegouders
Pleegouder José: “We zijn zo enthousiast begonnen aan pleegzorg. Wij kunnen dit! Wij wilden dit meisje een fijn leven geven in ons gezin. Ook onze kinderen zouden gaan genieten van deze ervaringen. Nu, na twee jaar intensieve zorg, denk ik dat we het niet kunnen volhouden.”
Carla: “Dit proces is vooral verlies van verwachtingen en idealen. Als pleegzorgbegeleider is het belangrijk om in gesprek te gaan over de eigen verlieservaringen van de pleegouders. Hoe zijn ze daarmee omgegaan? Wat helpt ze daarbij? Het is belangrijk om verbinding te maken: echt luisteren naar mensen en naar het verhaal erachter. Zoeken naar het verborgen verhaal achter de emoties. Anders blijven pleegouders met hetzelfde verhaal terugkomen en hebben ze het gevoel niet gehoord te worden. Ze zitten soms zo hoog in de emoties dat ze ook niet kunnen horen wat er wordt verteld en uitgelegd. Dan is de kracht van herhaling heel belangrijk.”
Inzoomen: rouw en verlies
Datum: dinsdag 18 juni. Over rouw en verlies bij pleegkinderen over de uithuisplaatsing.
Online via Zoom.
Tijd: 19.30-21.00 uur
Datum: dinsdag 25 juni. Over rouw en verlies bij het beëindigen van een plaatsing.
Online via Zoom.
Tijd: 19.30-21.00 uur
Trainer: Carla Kraak, Verlies en Rouw Therapeut.
Uithuisplaatsing
Na een uithuisplaatsing van een pleegkind is nazorg aan het pleeggezin belangrijk. Dit voorbeeld van nazorg voor de verlieservaringen door Jeugdhulp Friesland komt uit een artikel van BIJ ONS (december 2020).
In de kamer van Agnes en Willem hangt een serie zelfportretten van gezinsleden, met daarop antwoorden op vragen als ‘Waar kan ik rust vinden?’ en ‘Wat helpt mij als ik verdrietig ben?’. Agnes: “Naar aanleiding van deze tekeningen hebben we mooie gesprekken met elkaar gehad over hoe we het vertrek van ons pleegkind verwerken. Voor de een werkt een arm om hem heen troostend, voor de ander juist niet. Dat is voor ons een sein om rekening mee te houden. De tekeningen hangen hier, zodat we bewust blijven van wat we allemaal hebben gezegd, maar vooral als herinnering aan bijzondere gesprekken met het gezin over ons verlies en hoe we ermee verder kunnen.”
Pleegkinderen
Pleegkind Maria: “Ik ben opgegroeid in een pleeggezin en voel een sterke band met mijn moeder. Toen ik zelf moeder werd, wilde ik dit graag delen met mijn moeder. Ik weet dat mama heel veel van kleine kinderen houdt en zij weet hoe het is om moeder te zijn! Ik wilde zo graag met haar ervaringen delen over moederschap. Zelfs nu was mijn moeder niet beschikbaar. Ik was zo verdrietig en boos.“
Carla: ”Dit is levend verlies: verlies op verlies. Het rouwproces komt weer terug. Ze is niet opgegroeid bij haar moeder, zij was er niet voor haar en ook in deze belangrijke fase is ze er niet. Het gevoel ‘Wat doe ik er dan toe?’ kan ontstaan.
Schatkist
Pleegzorgbegeleider Jantien: “In een gezin woonden twee broertjes. Na een paar jaar werd het gedrag van de oudste te moeilijk en is hij naar een gezinshuis gegaan.”
Op de vraag hoe pleegouders pleegkinderen kunnen helpen bij hun verlieservaring, zegt Carla dat het belangrijk is om het verdriet te benoemen. Carla: “Het is een verlies waar het kind verdrietig over mag zijn. Laat merken dat jij als pleegouder er ook verdrietig om bent. Pleegouders en kinderen kunnen met elkaar momenten inbouwen waarop het afscheid gemarkeerd wordt. Zij kunnen aandacht besteden aan de herinneringen met bijvoorbeeld een boekje of foto’s. Ik maak met kinderen vaak een schatkistje met herinneringen. Kinderen mogen zelf bepalen wat ze erin doen en er weer uit halen. Hun leven is vaak zo onvoorspelbaar dat kinderen voelen dat ze geen invloed hebben op gebeurtenissen. Dit schatkistje is iets waarover ze wel volledig de regie hebben. Ze kunnen er mooie herinneringen in doen of alleen dingen waarvan ze blij worden. Ze kunnen er ook weer dingen uithalen en zelfs verscheuren. Dan probeer ik te kijken of ze er andere herinneringen bij kunnen stoppen, want er zijn negatieve gevoelens en herinneringen die wat moeilijker zijn. Soms lukt dat niet en het is belangrijk dat je dat lijntje wel openhoudt.“
Door Maud Verhoofstad