In gesprek met Marlene van Steensel, schrijfster van De Erfschat
Marlene van Steensel is werkzaam als coach, mediator en HBO-docent Social Studies. Daarnaast is zij oprichter van de stichting BE4YOU2, een platform voor mensen met ervaringen met jeugdzorg, die leidden tot uithuisplaatsing. In 2O19 voltooide zij de Schrijversacademie wat mede heeft bijgedragen om haar verhaal goed op te schrijven.
Dit voorjaar kwam de roman De Erfschat van Marlene uit. De hoofdpersoon Lotte komt te wonen in een pleeggezin in een Jeugddorp waar nog 18O andere uithuisgeplaatste kinderen wonen. Het leidt geen twijfel dat de roman gebaseerd is op het eigen verhaal van Marlene. Zij groeide een deel van haar jeugd op in Jeugddorp De Glind. Hoewel het boek geen autobiografie is, weeft het subtiel talloze autobiografisch geïnspireerde thema’s samen. Thema’s die in het leven van veel (voormalig) pleegkinderen spelen. Tijd dus voor een ontmoeting met de schrijfster van De Erfschat.
Waarom heb je gekozen voor biografische fictie?
"Door mijn werk en mijn eigen geschiedenis, ken ik veel mensen die op één of andere manier te maken hebben met pleegzorg, dan wel jeugdzorg. Daar spelen veel dezelfde thema’s, zoals het verwerken van verlies, intergenerationele overdracht van (oorlogs)trauma, gelijke kansen in onderwijs en schrijnende stigmatisering. Ik had niet de behoefte om specifiek mijn verhaal op te schrijven. Ik wilde juist de verschillende perspectieven van betrokkenen en onderliggende patronen zichtbaar en voelbaar maken. En wat leent zich daar meer voor dan een roman?”
In je boek is Lotte de hoofdpersoon, lijkt ze op je?
“De pleegmoeder van het gezin waar ik in mijn jonge jaren een tijdje heb gewoond, zei vaak: ‘Kind wat kijk je toch?’ Toen ik mijn boek aan het schrijven was, realiseerde ik mij pas echt hoeveel kleine en grote gebeurtenissen ik in die tijd geobserveerd heb. In een latere levensfase, ik denk toen er meer rust kwam, ben ik meer gaan denken over die gebeurtenissen. Heel behulpzaam daarbij was en is mijn werk bij BE4YOU2. De afgelopen tien jaar hebben we veel bijeenkomsten georganiseerd voor mensen die in hun jeugd opgegroeid zijn met heel veel tegenwind en bovengenoemde thema’s. Het is en blijft geweldig leerzaam om met elkaar verhalen te delen en er betekenis aan te geven. Iedere levensfase brengt weer nieuwe belevenissen, maar ook steeds nieuwe reflecties op vroegere gebeurtenissen. In het boek moet de volwassen geworden Lotte omgaan met ziekte en het overlijden van haar vader en een aantal onopgeloste zaken uit het verleden van het Jeugddorp. Ik denk dat de volwassen personage Lotte iets milder is dan ik zelf soms ben.“
Op wie of wat zijn de personages in je boek geïnspireerd?
“In de jaren zeventig woonde ik in Jeugddorp De Glind. De discriminatie van kinderen met kleur gebeurde openlijk. Het werd geen racisme genoemd. In alles was duidelijk dat het opvoedingsklimaat erop gericht was dat kinderen zich zouden aanpassen aan de bestaande orde van die tijd: ‘gereformeerd en wit‘. Deze kinderen hadden direct een driedubbele achterstand. Ook in de groepen ‘ervaren jaren’ gaat het hier vaak over. Er zijn weinig positieve rolmodellen voor kinderen die niet in veiligheid konden opgroeien en daardoor uit huis geplaatst zijn. In de media, films en boeken bestaat steeds hetzelfde beeld: zij moeten gered worden. Zij zijn zielig of worden in films afgespiegeld als onthechte, gewetenloze daders van gewelddadige moorden. Die ervaringen met stigma’s en vooroordelen zijn een enorme inspiratiebron geweest. Ik denk dat racisme zijn wortels heeft in het vroegere koloniale bewind en dat dat nog steeds doorleeft en ons denken beïnvloedt. De personages en wat zij meemaken, zijn mede gebaseerd op gebeurtenissen die in de geschiedenis hebben plaatsgevonden. Zoals de onrust in Suriname, de gewelddadige oorlog in voormalig Nederlands-Indië, de manier waarop de Molukkers hier zijn opgevangen en de dubieuze rol die Nederland gespeeld heeft of speelt ten opzichte van de Papoea’s. Deze geschiedenis en het niet erkennen en zichtbaar maken daarvan, speelt natuurlijk door in gezinnen die ermee te maken hebben gehad en de manier waarop er vervolgens met hen wordt omgegaan. Ik wilde mensen en hun, soms verborgen, geschiedenis zichtbaar maken.”
De erfschat
Ben je benieuwd wat Karin en Jorien van De Erfschat vonden? Lees de recensie op de pagina Lees-, kijk- en luistertips:
Wil je het boek zelf lezen?
In het boek spelen ook de pleegouders een belangrijke rol. Zij worden steeds achterdochtiger als het gaat om de invloed en integriteit van de psycholoog van de instelling.
“Als je vanuit gangbare stigma’s en vooroordelen voormalig pleegkinderen beschouwt, geef je pleegouders en hun biologisch eigen kinderen maar een beperkte rol; namelijk als redder van het kind of als slachtoffer van het kind met al die diagnoses en zogenaamde hechtingsproblemen. Dan zijn er allemaal deskundigen die zich daarmee bezighouden en voorschrijven hoe je, als pleegouder, wel en niet met dit kind moet omgaan. In mijn boek gaat de pleegmoeder daar een paar keer dwars tegen in. Dit zijn veerkracht- en autonomieversterkende gebeurtenissen voor Lotte. Haar vertrouwen in volwassenen is behoorlijk op de proef gesteld, maar door het handelen van de pleegouders en contact met andere pleegkinderen wordt het vertrouwen aanvankelijk weer een beetje opgebouwd. Ik vind dat pleegouders gewoon eigenwijs hun eigen weg moeten durven gaan in de relatie met het kind. Als docent HBO Social Studies in het volwassenonderwijs hoor ik geregeld verhalen van gezinshuisouders die helemaal klem zijn komen te zitten tussen hun eigen inzichten en gevoel en de omgangsregels uit het professionele systeem. Dat is voor hen uitputtend en dat gaat af van de tijd die je hebt om een fijne relatie met de kinderen te hebben.”
Wat zijn de reacties op je boek?
“Voor mij en het boek was het natuurlijk geweldig dat ik het eerste exemplaar mocht overhandigen aan Prinses Laurentien en dat de lancering ook landelijke aandacht kreeg. Alle publiciteit was wel een beetje overweldigend. Ik word geregeld gevraagd om over het boek te komen vertellen. Ik merk dat ik vooral het contact met de lezers erg leuk en waardevol vind. Bijna dagelijks ontvang ik spontane reacties van lezers die enthousiast en onder de indruk zijn van het verhaal. Sommige reacties zijn voor mij heel indrukwekkend, door wat mensen heeft geraakt en wat zij van zichzelf laten zien. Mensen vinden het vaak beeldend geschreven en zeggen helemaal meegezogen te zijn geweest in het verhaal.”
Komt er een vervolg?
“Ik hoor van lezers dat het boek lekker vlot leest. Toch heb ik er drie jaar over gedaan om het te schrijven en de juiste gelaagdheid en dat tempo erin te brengen. Ik heb nog genoeg verhalen maar een goede verhaallijn vraagt wat broedtijd. Ik geniet nu vooral van de verhalen van de oogst die De Erfschat brengt.”
Door Lily Monori van Dijken
Meer informatie over Marlene vind je op haar website: www.marlenevansteensel.nl. Informatie over Stichting BE4YOU2 vind je op www.be4you2.nl.