Laten we beginnen bij het begrip ‘veerkracht’. Kunnen jullie ons vertellen wat dit precies inhoudt?

“Vaak wordt veerkracht beschreven als een aangeboren vermogen dat je beschermt tegen stress. Maar het is niet zo dat veerkracht een ‘statische’ eigenschap is die je wel of niet hebt. Integendeel, veerkracht is iets dat in de loop der tijd steeds sterker kan worden, net als een spier die de juiste voeding en training krijgt. Als veerkracht de juiste voeding en training krijgt, wordt het steeds sterker en dan is iemand beter in staat om te herstellen van stressvolle gebeurtenissen. Dan zal iemand ondanks stressvolle en traumatische ervaringen toch in staat kunnen zijn om goed te kunnen functioneren in het dagelijks leven.”

Interessante vergelijking: veerkracht als een spier die voeding en training nodig heeft. Maar wat is dan de juiste ‘voeding en training’ voor veerkracht?

“Er zijn verschillende factoren die de ontwikkeling van veerkracht kunnen beïnvloeden. Allereerst spelen factoren binnen een persoon een rol. Zo zijn je genen en brein van invloed op hoe je op stress reageert. Bij pleegkinderen zie je bijvoorbeeld dat vroegere traumatische ervaringen het stress-systeem kunnen ontregelen, waardoor ze moeite kunnen hebben om met nieuwe stressvolle gebeurtenissen om te gaan. Gelukkig kunnen omgevingsfactoren zoals sociale steun van ouders, familie en vrienden juist een positief effect hebben op de ontwikkeling van veerkracht. In ons eigen onderzoek (2) richten wij ons heel erg op jongeren vanaf de puberteit tot in de jongvolwassenheid, en daar zien we dat vooral die vriendschappen echt een belangrijke ‘veerkrachtfactor’ zijn. Als jongeren veel positieve ervaringen opdoen met vrienden, kan dit ertoe bijdragen dat ze beter kunnen omgaan met stressvolle gebeurtenissen. Kortom, dit is eigenlijk een soort beschermende factor en kan helpen om veerkrachtiger te worden.”

Hoe kunnen pleegouders hun pleegkind helpen om veerkracht te ontwikkelen?

“Sociale steun van vrienden is belangrijk, maar steun van je (pleeg)ouders natuurlijk ook! Veiligheid is daarbij cruciaal. Aangezien het stress-systeem van pleegkinderen ontregeld kan zijn door vroegere ervaringen, is het essentieel dat ze een plek hebben waar ze zich veilig voelen. Laat hen ook merken hoeveel je om hen geeft en dat ze onderdeel zijn van je gezin, want positieve sociale contacten zijn echt een belangrijke voedingsbodem voor veerkracht.

Maar als pleegouder kun je ook helpen om die belangrijke veerkrachtfactor ‘vriendschappen’ te stimuleren. Zo kun je het goede voorbeeld geven door te laten zien hoe jij zelf in contact blijft met vrienden. Of praat met je pleegkinderen over de waarde van vriendschappen: wat heb je er zelf aan om af en toe met een vriend/vriendin af te spreken en te praten over gelijke ervaringen?”

In dat kader komt het project Pleegmaatjes direct in mij op. Hoe zien jullie dit project in het kader van veerkracht?

“Ja dat is een heel mooi voorbeeld! Buddysystemen zijn goede manieren om sociale steun te stimuleren, zeker omdat er dan contact gemaakt kan worden met jongeren die vergelijkbare ervaringen hebben. Mogelijkheden om af te spreken en ervaringen te delen zijn heel waardevol, dus dit is ook zeker een goede voedingsbodem voor veerkracht!”

Dat is mooi, want je ziet steeds meer initiatieven waarbij jongeren met gelijke ervaringen met elkaar in contact komen. Dat kan natuurlijk ook digitaal, bijvoorbeeld via sociale media zoals JongWijs doet; is dat ook goed voor het ontwikkelen van veerkracht?

“We moeten inderdaad niet vergeten dat veel contact tussen jongeren tegenwoordig online plaatsvindt. Vriendschappen worden in deze tijd anders opgebouwd dan vroeger; er zijn veel nieuwe manieren om met elkaar om te gaan, bijvoorbeeld door te videobellen, appjes te sturen of door contact te hebben via sociale media. Dat zijn allemaal manieren waardoor een kind/jongere zich verbonden kan voelen met leeftijdsgenoten, en dat is heel belangrijk. Het is eigenlijk ook heel mooi dat je dit sociaal netwerk altijd bij je kunt hebben; je kunt je telefoon overal mee naartoe nemen en dus overal herinnerd worden aan positieve contacten met vrienden. Je kunt het zelfs meenemen naar een volgend pleeggezin. Het is in die zin een stabiele factor die je bij je draagt.”

Zijn er nog andere dingen die pleegouders kunnen doen om de veerkracht van pleegkinderen te bevorderen?

“Een tip die we vaak aan volwassenen geven, is om een mapje in je mailbox aan te maken met leuke, positieve e-mails. Het werkt heel goed om een plek te hebben waar herinneringen aan positieve sociale contacten zijn opgeslagen. Voor jongeren zal het gebruik van e-mail wat minder relevant zijn, maar zij kunnen bijvoorbeeld foto’s of schermafbeeldingen bewaren als herinnering aan positieve sociale momenten.

Ook het omgaan met gevoelens is een belangrijk punt. Je zou een kind bijvoorbeeld kunnen aanraden om een dagboek bij te houden of een andere manier te vinden om met lastige gevoelens om te gaan. Ook raden we aan om open te zijn over je mentale welzijn. Als je als pleegouder open bent over mentale problemen en hierover in gesprek gaat, dan leren jongeren dat het normaal is om hierover te praten en om hulp te zoeken. Dat is zeker belangrijk in een kwetsbare groep zoals pleegkinderen. We horen natuurlijk vaak dat pleegkinderen een groter risico hebben om problemen te ontwikkelen. Als we naar onderzoek en praktijk kijken, zien we inderdaad een verhoogd risico op dit gebied. Maar dat verhoogde risico betekent niet dat die mentale problemen er ook komen. Juist het ontwikkelen van veerkracht kan bijdragen tot het verkleinen van dat risico, dus train die ‘spier’ en geef veerkracht de voeding en training die het nodig heeft!”

Door Daisy Smeets, redactielid BIJ ONS en universitair docent Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden.